Tâm trạng và ước mong của nhân vật Xuý Vân trong Xuý Vân giả dại (trích chèo Kim Nham)

Vở chèo 'Kim Nham' được đánh giá cao như một tuyệt tác độc đáo trong nền chèo cổ Việt Nam, đặc biệt trích đoạn 'Xúy Vân giả dại' là điểm nhấn lôi cuốn đông đảo khán giả.

Trước khi khám phá tâm trạng của nhân vật Xúy Vân, hãy tìm hiểu về nguyên nhân dẫn đến hành động giả dại. Điều này xuất phát từ cuộc sống cô đơn và xa chồng khi Kim Nham vắng nhà. Trong thời gian chờ đợi chồng trở về, Xúy Vân bị Trần Phương tán tỉnh và dụ dỗ. Đối mặt với sự quyến rũ của hắn, Xúy Vân giả điên để chồng trả tự do cho mình. 'Xúy Vân giả dại' là màn kịch đặc sắc, tạo nên bức tranh điên loạn che giấu sự đau khổ bên trong.

Tự giới thiệu, Xúy Vân nói:

'Không còn che giấu, Xúy Vân đây là tôi,

Mặc dù hồn nhiên, tài năng vô song,

Danh tiếng về giọng hát tôi đã lưu truyền khắp nơi,

Tôi được biết đến như cô gái tài năng Xúy Vân.

Hết mình với Kim Nham, mê đắm Trần Phương,

Mê đắm đến mức mất trí, điên đảo tận cùng'.

Dù chỉ là một đoạn văn ngắn, nhưng đọc xong, khán giả không khỏi biết đến danh tiếng và tài năng xuất sắc của nhân vật. Xúy Vân nhận ra rằng bản thân mình có phần hơi dại dột, nhưng lại sở hữu một tài năng ca hát vô song, khiến cho đám đông phải ngưỡng mộ. Điều này không chỉ là lời đồn mà chính nàng cũng thừa nhận trong lời giới thiệu: 'Phụ Kim Nham, mê đắm Trần Phương,/ Mất trí đến mức điên đảo'. Qua đoạn văn trên, chúng ta có thể hiểu sâu hơn về tính cách và tình cảnh của nhân vật.

Rõ ràng, trong toàn bộ đoạn văn, ngôn ngữ và hành động của nhân vật đều thể hiện rõ những mâu thuẫn nội tâm đau đớn. Trước hết, đó là tâm trạng đau khổ, tủi hổ, và cảm giác tự lập trong tình yêu. Nàng trải qua đau đớn đến mức phải than phiền và chia sẻ với ông Tơ, bà Nguyệt. Mỗi lời nàng gọi đò đều vang lên nhưng không ai đáp lại 'Tôi kêu đò, nhưng đò không đến'. Đợi chờ, nhân vật rơi vào tuyệt vọng, 'càng trưa chuyến đò', buộc nàng phải nhượng bộ, chiều theo ý người khác:

'Vậy là tôi phải làm người lụy đò,

Theo dòng sông, tôi phải lụy đò,

Vì bóng tối bao phủ, buộc phải lụy bán đêm.'

Thể hiện một tình cảnh bi thương mà nàng phải đối mặt. Vận mệnh không cho phép nàng lựa chọn khác ngoài việc chấp nhận. Tuy nhiên, thậm chí khi đã chấp nhận, hạnh phúc cũng không đến như nàng kỳ vọng. Do đó, nàng đã quyết định rời bỏ 'Nếu gia thất không đáng,/ Ở đó làm gì mà chịu trách nhiệm, người cười chê.'.

Xúy Vân vượt qua nỗi đau để chìm đắm trong nỗi hổ thẹn, tận thấu lỗi lầm của mình. Nàng van xin mọi người hiểu cho vì bản thân không phải là người vô tư, phóng đãng. Chỉ vì một tình yêu ngắn ngủi nên nàng không kiềm chế được bản thân 'Tôi cúi đầu, mong bạn đừng chê/ Không phải trăng gió, chỉ là gặp gió trăng thôi.'. Nhận ra sai lầm của mình, nàng tư vấn mọi người phải giữ gìn đạo đức: 'Gió trăng cũng chỉ là gió trăng,/ Hãy giữ lấy đạo luôn, đừng quên'. Nàng nhắc nhở mọi người, đồng thời tự nhắc nhở bản thân.

Không chỉ vậy, Xúy Vân đã khéo léo thể hiện nỗi niềm đắng cay, sự tức giận thông qua bài hát về con gà rừng. Nàng nhìn nhận bản thân như một con gà rừng ngây thơ, sống chung với đám 'công' hùng mạnh, quyến rũ. Bằng cách mô tả bằng hình ảnh của 'con gà', 'con công', nàng muốn diễn đạt tâm trạng cô đơn, lạc lõng. Xét về vị thế xã hội và vai trò trong gia đình, nàng cảm thấy mình thấp kém so với Kim Nham. Đến mức phải than thở: 'Đắng cay đến nỗi không chịu nổi, uất ức!'. Câu hỏi nhẹ nhàng 'Mà láng giềng nào sẽ hiểu được?' nhấn mạnh thêm tình cảnh đáng thương của nàng. Xúy Vân không thể chia sẻ nỗi đau với ai cả. Đặc biệt, ngôn ngữ 'Láng giềng nào hiểu, lòng tràn đau thương' tăng cường thêm sự tức giận, hận thù của nàng trước kế hoạch của gia đình.

Dù đối mặt với khó khăn, nàng không bao giờ từ bỏ ước mơ, khao khát cuộc sống gia đình hạnh phúc:

'Chờ đến khi bông lúa chín vàng,

Để anh gặt, để nàng mang cơm đến.'

Mong đợi đến khi lúa vàng bừng sáng trên cánh đồng, chồng đi gặt, vợ mang cơm. Rõ ràng, Xúy Vân mong muốn trở thành người vợ hiền lành, thảo mảnh. Điều này được thể hiện qua việc múa điệu, đánh nhện, đan cơm một cách sống động và khéo léo. Nhưng cuộc sống giản đơn, bình dị ấy chỉ là giấc mơ xa vời.

Ngâm nga, êm đềm trong đoạn lời chứa đựng nỗi buồn sâu sắc, hát nhẹ nhàng để diễn đạt tâm trạng ấm ức. Nàng quan tâm đến người tình đến mức không thể ngủ được, và mô tả về số phận của mình như: 'Con cá rô nằm đọng chân trâu/ Đành phải đánh cần bằng châu thì tốt!'. Không gian hạn chế, tù túng, luôn mang theo nhiều rủi ro khiến nàng cảm thấy lo lắng. Ảnh hưởng từ bên ngoài khiến nàng cảm thấy bị đau đớn, bất hạnh, mất đi sự tự do.

Cuối cùng, đau đớn đến tận cùng khiến nàng mất khả năng kiểm soát và trở nên điên đảo. Đoạn hát ngược mô tả chân thực và sống động tâm trạng điên loạn của nhân vật:

'Chiếc trống cơm, ai tài năng vỗ nên bông,

Bầy cô gái nhí nhảnh lội sông, trải nghiệm niềm vui.

[...] Ngồi lên lưng con gà, chiến đấu với kẻ địch!'

Hình ảnh và sự vật được liên kết một cách độc đáo, không tưởng. Chỉ những người có trí óc lạc quan mới có thể phân biệt giữa ngược và xuôi. Câu nói không lý giải kết hợp với hành động vừa đi vừa cười điên rồ càng làm nổi bật tâm trạng hỗn loạn, tuyệt vọng, mất phương hướng.

Qua từng dòng văn, Xúy Vân vừa đáng thương, vừa đáng trách. Đáng thương khi nàng bị cuốn vào hôn nhân không tình yêu, chỉ là sự sắp đặt. Đáng trách vì nàng không giữ được phẩm hạnh. Qua đoạn trích, tác giả nhân dân muốn thể hiện lòng trung thành trong tình cảm vợ chồng. Đồng thời, chia sẻ sự đồng cảm với thân phận của người phụ nữ trong xã hội kiến trúc.

Khao khát hạnh phúc của Xúy Vân là chính đáng nhưng lại không thể thực hiện trong thời kỳ cao quý nam quyền. Hiểu và chia sẻ cho nhân vật, chúng ta bắt gặp nội dung sâu sắc và ý nghĩa nhân văn trong đoạn trích.