Soạn bài Khóc Dương Khuê Văn 9 tập 1 Cánh diều: Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm gì với bạn, theo trình tự nào?...

Câu hỏi:

Chú ý cách sử dụng từ ngữ thể hiện tình cảm của Nguyễn Khuyến

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản, tìm từ ngữ biểu cảm

Lời giải chi tiết :

Tác giả sử dụng từ “thôi” và “nước mây man mác” nhằm thể hiện cảm xúc đau đớn, tiếc thương trước sự ra đi của người bạn thân. Từ “thôi” còn giống như một phép nói tránh như chưa muốn chấp nhận sự thật bạn đã mất

Cách #:

Từ “thôi” và “nước mây man mác”: cảm xúc đau đớn, tiếc thương trước sự ra đi của người bạn thân.

Từ “thôi” còn giống như một phép nói tránh như chưa muốn chấp nhận sự thật bạn đã mất

Cách #:

- Tác giả sử dụng nhóm từ “thôi đã thôi rồi” thay cho khái niệm “đã mất”, “đã chết”, “đã qua đời” … một lối nói bình dị, làm giảm bớt sự đau thương.

- Từ “nước mây” liên kết với các từ “man mác”, “ngậm ngùi” diễn tả một trời thương xót, một không gian cách trở bao la, âm dương đôi đường, buồn đau, nặng trĩu.

- Từ “tôi”, “bác” thể hiện một tấm lòng kính trọng và thân mật.

Câu hỏi:

Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm gì với bạn, theo trình tự nào?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản, chú ý các từ ngữ thể hiện thời gian

Lời giải chi tiết :

- Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm: từ thuở đăng khoa sớm hôm cạnh nhau, khi chơi nơi dặm khách nghe tiếng suối, khi từng gác cheo leo, nghe con hát cầm xoang, cùng uống rượu, có khi soạn câu văn, cùng nhau chung hoạn nạn…

- Trình tự: hồi tưởng của dòng cảm xúc thời gian

Cách #:

- Những kỉ niệm: từ thuở đăng khoa sớm hôm cạnh nhau, khi chơi nơi dặm khách nghe tiếng suối, khi từng gác cheo leo, nghe con hát cầm xoang, cùng uống rượu, có khi soạn câu văn, cùng nhau chung hoạn nạn…

- Trình tự: thời gian từ quá khứ đến hiện tại

Cách #:

- Nhà thơ nhắc đến những kỉ niệm với bạn theo trình tự thời gian: kéo dài từ tuổi trẻ cho đến lúc về già.

+ Cùng nhau thi đỗ làm quan

+ Cùng nhau rong chơi khắp chốn non nước

+ Cùng ngân nga hát ả đào

+ Cùng nhau uống rượu và bình luận thơ văn

+ Cùng nhau trải qua những buổi hoạn nạn, vật đổi sao rời

+ Cuộc gặp gỡ cuối cùng

Câu hỏi:

Nỗi đau mất bạn của tác giả được thể hiện như thế nào?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản từ câu 25 đến câu 35

Lời giải chi tiết :

Nỗi đau mất bạn được thể hiện qua sự ngỡ ngàng, bàng hoàng, chân tay rụng rời như không tin vào những điều mình nghe được. Đó là cảm giác bất ngờ, đau đớn khi mất đi một người tri âm, tri kỉ

Cách #:

Nỗi đau mất bạn được thể hiện qua sự ngỡ ngàng, bàng hoàng, chân tay rụng rời như không tin vào những điều mình nghe được.

Cách #:

- Nỗi đau đớn, trống vắng khi bạn mất:

+ Chân tay rụng rời khi nghe tin bạn mất

+ Rượu ngon không có bạn hiền

+ Câu thơ hay không có người bình luận

+ Đàn kia gảy cũng không ai thấu hiểu

=> Mất bạn trở nên cô đơn: rượu không muốn uống, thơ không muốn làm, đàn không gảy...

Câu hỏi:

Chú ý vai trò của các điển cố, điển tích được sử dụng?

Hướng dẫn giải :

- Đọc kĩ chú thích

- Đưa ra nhận xét

Lời giải chi tiết :

Các điển cố, điển tích “giường treo”, “đàn kia” nói đến những tình bạn khắc cốt ghi tâm, nổi danh kim cổ ở bên Trung Quốc. Qua đó, nói ngắn gọn nhưng lại bày tỏ hết được tâm tư, cảm xúc ẩn sâu của Nguyễn Khuyến khi mất bạn, không còn người tâm giao.

Cách #:

Vai trò: nói ngắn gọn nhưng lại bày tỏ hết được tâm tư, cảm xúc ẩn sâu của Nguyễn Khuyến khi mất bạn

Cách #:

- Điển cố, điển tích được sử dụng:

+ Giường treo

+ Đàn kia

=> Thể hiện sâu sắc tình bạn tri âm, tri kỉ.

Câu hỏi:

Nhà thơ tự an ủi mình thế nào sau khi bạn mất?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn câu thơ từ 35 đến hết

Lời giải chi tiết :

Nhà thơ đã tự an ủi mình rằng bạn mình dù có van xin cũng chẳng thể ở lại và sinh lão bệnh tử là việc tất yếu, “tuổi già hạt lệ như sương”, không còn quá nhiều nước mắt để khóc bạn, chỉ biết nỗi đau trong lòng.

Cách #:

Nhà thơ đã tự an ủi mình rằng sinh lão bệnh tử là việc tất yếu, “tuổi già hạt lệ như sương”

Cách #:

Nhà thơ đã từ an ủi mình bằng việc nói về tuổi già vốn ít lệ “hạt lệ như sương” nên chỉ biết khóc trong lòng. Thương bạn gắn liền với bao nỗi nhớ, khóc bạn chuyển thành nỗi niềm như cam chịu số phận bi thương.

Câu hỏi:

Chỉ ra những đặc điểm của thể thơ song thất lục bát qua bài Khóc Dương Khuê?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản và kiến thức về thơ song thất lục bát

Lời giải chi tiết :

Trong 2 câu 7 chữ: chỉ chữ thứ 3, 5 và 7 cần phải tuân theo đúng niêm luật.

Trong câu 6 chữ: chỉ chữ thứ 2, 4 và 6 thực hiện theo đúng niêm luật.

Trong câu 8 chữ: chỉ chữ thứ 2, 4, 6 và 8 theo đúng niêm luật.

Những chữ còn lại có thể chọn thanh bằng hay trắc tùy ý, chỉ cần đọc nghe xuôi tai là được.

Thơ song thất lục bát sẽ có 4 câu được đi liền với nhau, trong đó hai câu 7 tiếng (câu thất 1 và câu thất 2), tiếp đến là câu lục và câu bát.

Luật vần ở câu lục và bát hoàn toàn giống thơ lục bát. Còn đối với 2 câu thất thì luật thanh không phải ở các từ 2-4-6 giống như những thể thơ khác, thay vào đó là cần chú ý vào các tiếng 3-5-7.

· Câu thất 1: các tiếng 3-5-7 có thứ tự là T-B-T

· Câu thất 2: các tiếng 3-5-7 có thứ tự là B-T-B

· Các tiếng 1-2-4-6 còn lại sẽ tự do về thanh.

Nếu như ở các thể thơ khác chỉ gieo vần ở thanh bằng, thì thơ song thất lục bát lại gieo vần ở cả thanh bằng và trắc. Tiếng thứ 7 của câu thất 1 thanh trắc sẽ được vần với tiếng thứ 5 của thanh trắc ở câu thất 2.

Tiếng thứ 7 của câu thất 2 thanh bằng sẽ được vần với tiếng thứ 6 của câu lục kế.

Cách #:

- 2 câu 7 chữ: chỉ chữ thứ 3, 5 và 7 cần phải tuân theo đúng niêm luật.

- Câu 6 chữ: chỉ chữ thứ 2, 4 và 6 thực hiện theo đúng niêm luật.

- Câu 8 chữ: chỉ chữ thứ 2, 4, 6 và 8 theo đúng niêm luật.

- Những chữ còn lại có thể chọn thanh bằng hay trắc phù hợp

- Thơ song thất lục bát sẽ có 4 câu được đi liền với nhau, trong đó hai câu 7 tiếng (câu thất 1 và câu thất 2), tiếp đến là câu lục và câu bát.

- Luật vần ở câu lục và bát hoàn toàn giống thơ lục bát. Còn đối với 2 câu thất thì luật thanh không phải ở các từ 2-4-6 giống như những thể thơ khác, thay vào đó là cần chú ý vào các tiếng 3-5-7.

+ Câu thất 1: các tiếng 3-5-7 có thứ tự là T-B-T

+ Câu thất 2: các tiếng 3-5-7 có thứ tự là B-T-B

+ Các tiếng 1-2-4-6 còn lại sẽ tự do về thanh.

- Gieo vần ở cả thanh bằng và trắc. Tiếng thứ 7 của câu thất 1 thanh trắc sẽ được vần với tiếng thứ 5 của thanh trắc ở câu thất 2.

- Tiếng thứ 7 của câu thất 2 thanh bằng sẽ được vần với tiếng thứ 6 của câu lục kế.

Cách #:

- Đặc điểm của thể thơ song thất lục bát qua bài Khóc Dương Khuê là:

+ Bài thơ bất đầu bằng câu lục bát

+ Mỗi khổ thơ đều có một vần trắc và ba vần bằng

+ Các câu có thể ngắt nhịp 3/4 hoặc 3/2/2; hai câu sáu – tám ngắt theo thể lục bát.

Câu hỏi:

Sự kiện tạo ra nguồn cảm xúc để nguyễn Khuyến viết bài thơ là gì? Sự kiện ấy chi phối bố cục của bài thơ như thế nào? Cho biết ý chính của mỗi phần theo bố cục ấy?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản và tìm hiểu thêm về hoàn cảnh sáng tác

Lời giải chi tiết :

- Sự kiện: sự ra đi của người bạn thân nhất của ông là Dương Khuê

- Bố cục và ý chính:

Phần 1 (hai câu thơ đầu): Nỗi đau khi nghe tin bạn mất.

Phần 2 (từ câu 3 đến câu 22): Những kỉ niệm về tình bạn qua dòng hồi tưởng của tác giả.

Phần 3 (đoạn còn lại): Sự đau đớn, hụt hẫng khi quay trở lại đối diện với hiện thực.

Cách #:

- Sự kiện: sự ra đi của người bạn thân nhất của ông là Dương Khuê

- Bố cục:

+ Hai câu thơ đầu: Nỗi đau khi nghe tin bạn mất.

+ Câu 3 đến câu 22: Những kỉ niệm về tình bạn qua dòng hồi tưởng của tác giả.

+ Còn lại: Sự đau đớn, hụt hẫng khi quay trở lại đối diện với hiện thực.

Cách #:

- Sự kiện tạo ra nguồn cảm xúc để Nguyễn Khuyến viết bài thơ là người bạn tri kỉ của ông là Dương Khuê đã ra đi.

- Bố cục của bài thơ: gồm 3 phần:

+ Phần 1. Hai câu thơ đầu: Nỗi đau mất bạn của nhà thơ.

+ Phần 2. Tiếp theo đến “Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can”: Hồi tưởng kỉ niệm đẹp đẽ về tình bạn.

+ Phần 3. Còn lại: Nỗi cô đơn của hiện tại.

Câu hỏi:

Tình cảm của Nguyễn Khuyến được thể hiện như thế nào trong hai dòng thơ đầu khi nghe tin bạn mất?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ 2 dòng thơ đầu, tìm các từ chỉ trạng thái, cảm xúc

Lời giải chi tiết :

Nỗi đau đớn lúc nghe tin bạn qua đời: sử dụng điệp ngữ “thôi” với mức độ biểu cảm cao, sử dụng các từ láy “man mác”, “ngậm ngùi” diễn tả tâm trạng đau đớn, buồn bã trước sự ra đi của người bạn đồng niên

Cách #:

Nguyễn Khuyến đau đớn, buồn bã trước sự ra đi của người bạn đồng niên

Cách #:

- Tình cảm của Nguyễn Khuyến được thể hiện trong hai dòng thơ đầu khi nghe tin bạn mất là một tiếng than, tiếng nấc đau đớn.

"Bác Dương thôi đã thôi rồi,

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta”.

Một sự thảng thốt xót thương cất lên, tưởng như bất ngờ bị đánh rơi mất một cái gì vô cùng quý báu. Nhóm từ "thôi đã thôi rồi” thay cho khái niệm "đã mất”, "đã chết”, "đã qua đời”... một lối nói bình dị, làm giảm bớt đi nỗi đau đớn ghê gớm đối với tuổi già

Câu hỏi:

Những kỉ niệm nào về tình bạn đã được tác giả hồi tưởng như thế nào và theo trình tự nào trong đoạn thơ từ dòng 3 đến dòng 22?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản từ dòng 3 đến 22

Lời giải chi tiết :

- Những kỉ niệm tình bạn đẹp đẽ:

+ Thuở đăng khoa, sớm hôm cùng nhau.

+ Kính yêu, khác đâu duyên trời.

+ Cùng nhau trải qua nhiều khoảng thời gian quý báu: lúc chơi nơi dặm khách, khi từng gác cheo leo, lúc rượu ngon cùng nhắp, khi bàn soạn câu văn.

+ Cùng nhau trải qua nhiều gian khó, biến cố cuộc đời: buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn, phận đẩu thăng chẳng dám tham trời.

- Trình tự thời gian và theo dòng cảm xúc hồi tưởng

Cách #:

- Những kỉ niệm tình bạn đẹp đẽ được hồi tưởng theo trình tự thời gian và theo dòng cảm xúc hồi tưởng:

+ Thuở đăng khoa, sớm hôm cùng nhau.

+ Kính yêu, khác đâu duyên trời.

+ Cùng nhau trải qua nhiều khoảng thời gian quý báu

+ Cùng nhau trải qua nhiều gian khó, biến cố cuộc đời

Cách #:

- Những kỉ niệm về tình bạn đã được tác giả hồi tưởng theo trình tự thời gian: kéo dài từ thời trẻ đến khi về già.

+ Cùng nhau thi đỗ làm quan

+ Cùng nhau rong chơi khắp chốn non nước

+ Cùng ngân nga hát ả đào

+ Cùng nhau uống rượu và bình luận thơ văn

+ Cùng nhau trải qua những buổi hoạn nạn, vật đổi sao rời

+ Cuộc gặp gỡ cuối cùng

=> Những kỉ niệm sâu sắc với người bạn quá cố, một tình bạn đẹp nhất, tự hào nhất.

Câu hỏi:

Hãy phân tích tâm trạng của nhà thơ được diễn tả trong đoạn thơ từ dòng 23 đến hết?

Hướng dẫn giải :

- Đọc kĩ văn bản

- Đưa ra phân tích, nhận xét

Lời giải chi tiết :

Nỗi trống vắng khi bạn mất được biểu hiện qua những hình ảnh:

+ Chân tay rụng rời: nỗi đau tinh thần chuyển hóa thành nỗi đau thể xác.

+ Rượu ngon không có bạn hiền, câu thơ nghĩ đắn đo không viết, viết đưa ai, ai biết mà đưa: không có người tri âm, tri kỉ, không có người thấu hiểu.

+ Giường kia treo cũng hững hờ, đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn: vật còn mà người đi vật, đồ vật trở nên vô tri.

Biện pháp tu từ:

+ Phép điệp liên hoàn, điệp vòng tròn: Không mua không phải không tiền không mua; Viết đưa ai, ai biết mà đưa.

+ Thủ pháp đối lập giữa cái còn và cái mất, vật còn mà người đã đi xa

+ Sử dụng thể thơ song thất lục bát, thể thơ quen thuộc của ngâm khúc để bày tỏ cảm xúc da diết, quặn thắt.

Cách #:

- Nững hình ảnh:

+ Chân tay rụng rời

+ Rượu ngon không có bạn hiền, câu thơ nghĩ đắn đo không viết, viết đưa ai, ai biết mà đưa

+ Giường kia treo cũng hững hờ, đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn

- Biện pháp tu từ:

+ Điệp liên hoàn, điệp vòng tròn: Không mua không phải không tiền không mua; Viết đưa ai, ai biết mà đưa.

+ Thủ pháp đối lập: cái còn - cái mất, vật còn mà người đã đi xa

+ Thể thơ song thất lục bát

Cách #:

- Nỗi câu đớn cực tả, bàng hoàng không kể xiết của tác giả được thể hiện qua hình ảnh “chân tay rụng rời”. Đoạn thơ thể hiện sâu sắc tâm lí và tình cảm người già khi được tin bạn mất:

"Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác,

Tôi lại đau trước bác mấy ngày.

Làm sao bác vội về ngay?

Chợt nghe tôi bỗng chân tay rụng rời!”.

Các tiếng "tôi” và "bác” xuất hiện nhiều lần trong đoạn thơ như hai linh hồn đang nương tựa vào nhau; nỗi đau buồn như được nhân lên gấp bội.

- Bạn hiền đã mất, còn lại mình Nguyễn Khuyến với nỗi cô đơn, trống vắng thì thiết tha gì những thú vui từng một thời say đắm, rượu ngon cũng trở nên vô vị, thú vui làm thơ cũng dần chán nản, bởi còn đâu người hợp ý để vui vầy, sẻ chia nữa. Tình cảm thắm thiết tri âm, tri kỷ ấy sánh ngang với điển cố của người xưa như tình bạn giữa Trần Phồn - Từ Trĩ, như Tử Kỳ - Bá Nha, sâu nặng, ân nghĩa vô cùng.

"Ai chẳng biết chán đời là phải,Vội vàng sao đã mải lên tiên;Rượu ngon không có bạn hiền,Không mua không phải không tiền không mua.Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,Viết đưa ai, ai biết mà đưa;Giường kia treo những hững hờ,Đàn kia gẩy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn.”

- Quay về với thực tại, trước vong linh người bạn hiền quá cố, Nguyễn Khuyến cuối cùng cũng đã thoát khỏi cái hồi tưởng xa xăm, trở về với hiện thực đau đớn, xót xa. Nhưng dẫu Dương Khuê có chết đi, thì tình cảm giữa hai người vẫn trường tồn mãi mãi, là thứ trân quý nhất trong cuộc đời mà Nguyễn Khuyến hằng trân trọng.

"Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;Tuổi già hạt lệ như sương,Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!”

Nỗi đau đớn ấy đã không thể chảy thành hàng lệ dài, mà Nguyễn Khuyến giấu nó vào trong góc sâu nhất của trái tim, để tưởng nhớ mãi về một người bạn hiền tri âm tri kỷ. Những câu thơ cuối là lời buông thật nhẹ nhàng, buồn tủi, là sự chấp nhận của tâm hồn thi sĩ trước sự ra đi của bạn mình. Thôi đành hẹn kiếp sau lại được làm tri kỷ, kiếp này duyên trời coi như đã hết.

Câu hỏi:

Bài thơ Khóc Dương Khuê giúp em nhận thức gì về tình bạn, tình người trong cuộc sống?

Hướng dẫn giải :

Rút ra nhận xét, bài học từ câu chuyện của tác giả

Lời giải chi tiết :

Bài thơ giúp em hiểu rằng tình bạn là thứ tình cảm vô cùng thiêng liêng, cao quý trên cuộc đời này. Chính vì vậy, chúng ta cần quý trọng tình bạn chân thành

Cách #:

Tình bạn là thứ tình cảm vô cùng đẹp đẽ, đáng trân trọng trong cuộc đời này

Cách #:

Khóc Dương Khuê là bài thơ cảm động và sâu sắc của Nguyễn Khuyến viết để tưởng nhớ về người bạn quá cố. Qua đó giúp em nhận thức được những tình cảm đáng quý, thiết tha sâu nặng giữa những người tri kỷ, đồng thời ca ngợi, trân trọng và giữ gìn tình bạn mà mình đang có.