Bài Đọc trang 65 SBT Văn 11 - Chân trời sáng tạo: Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và Ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản Ngôi nhà...

Câu hỏi:

Phương án nào sau đây nêu đúng nhất đặc điểm chung của truyện kí

a. Là thể loại mang một số yếu tố của truyện

b. Là thể loại mang một số yếu tố của kí

c. Là thể loại kết hợp phi hư cấu và hư cấu.

d. Là thể loại được viết bằng văn xuôi

Hướng dẫn giải :

Đọc lại đặc điểm của thể loại truyện kí

Lời giải chi tiết :

Đáp án đúng: c

Câu hỏi:

Điền vào bảng sau một số chi tiết thuộc thành phần xác định (có thể kiểm chứng) và thành phần không xác định (không thể kiểm chứng) trong một số văn bản truyện kí đã học:

Hướng dẫn giải :

Đọc lại khái niệm về thành phần xác định (có thể kiểm chứng) và thành phần không xác định (không thể kiểm chứng)

Lời giải chi tiết :

Câu hỏi:

Tóm tắt nội dung câu chuyện được kể trong văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự (trích Tuấn - chàng trai nước Việt - Nguyễn Vỹ).

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự

Lời giải chi tiết :

Câu chuyện được bắt đầu từ việc Tuấn với bạn của mình là Quỳnh đến thăm cụ Phan Bội Châu tại ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự vào một ngày Chủ nhật, năm 1927. Qua đó mà Tuấn hiểu thêm về cuộc sống, con người Phan Bội Châu; tình cảm của thanh niên, học sinh và các tầng lớp nhân dân với cụ và càng thêm ngưỡng mộ cụ.

Câu hỏi:

Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và Ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự (trích Tuấn - chàng trai nước Việt - Nguyễn Vỹ) là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX” không? Vì sao?

Hướng dẫn giải :

Dựa vào phần phân tích văn bản

Đưa ra quan điểm của bản thân

Lời giải chi tiết :

Có thể xem nhân vật Phan Bội Châu và Ngôi nhà tranh của cụ ở Bến Ngự được miêu tả trong văn bản Ngôi nhà tranh của cụ Phan Bội Châu ở Bến Ngự là “chứng tích thời đại đầu thế kỉ XX” vì:

- Phan Bội Châu là nhân vật có thật, gắn với bối cảnh sự vật có thật mang tính xác thực cao (có thể dễ dàng kiểm chứng); cuộc đời cụ là biên niên sử đáng tin cậy.

- Văn bản gợi nhắc đời sống nhân cách của một nhân vật lịch sử, một giai đoạn lịch sử qua các giai đoạn lịch sử của đất nước.

-Phan Bội Châu được miêu tả qua cái nhìn chân thực của hai thanh niên đương thời: Tuấn và Quỳnh.

-Việc miêu tả cụ Phan Bội Châu và ngôi nhà của cụ như “những chứng tích lịch sử” chính là ý đồ của tác giả đã được nói rõ trong lời mở đầu của tác phẩm.

Câu hỏi:

Phân tích một số chi tiết trong văn bản Tôi đã học tập như thế nào? (M. Go - rơ - ki) cho thấy nhận thức của tác giả tại thời điểm viết tác phẩm và nhận thức của nhân vật chính trong quá khứ có những điểm khác biệt. Giải thích lý do của sự khác biệt ấy.

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản

Lời giải chi tiết :

Có một khoảng cách khá xa giữa thời điểm xảy ra các sự việc, câu chuyện về nhân vật Pê-xcốp trong các tác phẩm Tôi đã học tập như thế nào? và thời điểm tác giả viết tác phẩm này.

- Các câu chuyện được kể lại là hồi ức - những sự việc, mẩu chuyện xảy ra đã lâu vào khoảng từ những năm Pê-xcốp lên 6-7 tuổi cho đến khi cậu trở thành một người lao động chín chắn, trưởng thành (ngoài 20 tuổi).

- Thời điểm tác giả M. Go-rơ-ki viết Tôi đã học tập như thế nào? là khoảng vào năm 1917-1918 (trước đó, ông đã viết Thời thơ ấu vào năm 1913-1914, Kiếm sống vào năm 1915-1916). Tức là truyện Tôi đã học tập như thế nào? được viết khi nhà văn đã ở tuổi 45-50 tuổi (ông sinh năm 1868). Khoảng cách giữa thời điểm xảy ra các sự việc Pê-xcốp ở ngôi nhà thờ (năm 6-7 tuổi) và thời điểm nhà văn viết truyện ngắn là gần nửa thế kỷ.

- Nhận thức của tác giả ở thời điểm viết tác phẩm tất nhiên sẽ khác nhiều với nhận thức của nhân vật chính (tác giả hồi bé, thời trẻ). Muốn hiểu đúng cảm hứng và chủ đề, tư tưởng và thông điệp của tác phẩm Tôi đã học tập như thế nào? không thể không lưu ý đến đến điều này. Quả vậy, trong văn bản có không ít chi tiết cho thấy khoảng cách thời gian, tuổi tác và nhận thức giữa người viết và nhân vật. Chẳng hạn, ở phần đầu, từ thời điểm viết tác phẩm nhìn nhận lại sự việc và cách hành xử của cậu bé, tác giả đã thể hiện rõ cái nhìn và giọng điệu của tự phê phán, tự giễu mình trong nhiều câu văn:

- Tôi trả thù ông ta bằng một trò nghịch ngợm man rợ…

- Những đứa hát sai, bị gã giọt thước kẻ vào đầu, giọt kêu khá đặc biệt và buồn cười. Nhưng không đau.

- Tôi rất xúc động, một tình cảm đặc biệt rộn rực trong ngực tôi, và ngay cả khi thầy giáo đã cho cả lớp về nhưng giữ tôi lại và nói rằng bây giờ tôi phải lặng hơn nước, thấp hơn cỏ thì tôi vui lòng, chăm chú nghe từ đầu đến cuối.

Ở phần sau, nhận thức của tác giả về sách, cuộc đời, con người càng lúc càng rõ hơn, chín hơn, gần chân lý hơn và cùng gần với nhận thức của tác giả tại thời điểm viết tác phẩm hơn. Ví dụ:

- [...] tôi đã bắt đầu hiểu được vẻ đẹp của những đoạn văn miêu tả, bắt đầu suy nghĩ về tính cách các nhân vật, lờ mờ đoán được mục đích của tác giả cuốn sách và lo ngại cảm thấy sự khác nhau giữa các mà sách nói đến với cái mà cuộc sống khuyên bảo.

- Và chính trong hoàn cảnh đáng nguyền rủa như thế, lần đầu tiên tôi bắt đầu đọc sách hay, nghiêm túc của văn học nước ngoài.

- Thậm chí tôi còn có cảm giác rằng cuộc đời xung quanh tôi, tất cả những gì khắc nghiệt, bẩn thỉu và tàn bạo hàng ngày diễn ra trước mắt tôi đều không phải là cái có thực, đều là thừa. Cái có thực và cần thiết chỉ ở trong sách, nơi mà mọi cái đều hợp lý hơn, đẹp hơn, nhân đạo hơn.

- Thời gian đầu, say sưa vì cái mới và vì giá trị tinh thần lớn lao của cái thế giới mà sách đã mở ra trước mắt tôi, tôi bắt đầu coi sách tốt đẹp hơn, lý thú hơn, gần gũi hơn với mọi người, và dường như hơi bị loà, tôi nhìn cuộc đời thực qua sách. Nhưng cuộc sống khôn ngoan khắc nghiệt đã quan tâm chữa cho tôi cái bệnh mù dễ chịu ấy.

- Tôi càng đọc nhiều thì sách càng làm cho tôi gắn bó với thế giới, cuộc đời cũng càng trở nên rực rỡ, có ý nghĩa đối với tôi…

Sự phân biệt này giúp người đọc hiểu dùng và đầy đủ hơn về quá trình học tập, trưởng thành hay quá trình phát triển nhân cách của nhân vật chính; từ đó, hiểu đúng thông điệp từ tác phẩm.

Câu hỏi:

Từ các văn bản truyện kí đã học, nêu một số lưu ý về cách đọc một văn bản thuộc thể loại truyện kí.

Hướng dẫn giải :

Dựa vào những văn bản đã học

Lời giải chi tiết :

Từ các văn bản truyện kí đã học, theo nhận thức, kinh nghiệm của mình, ta có thể rút ra một số lưu ý khi đọc văn bản như sau:

- Khi đọc một tác phẩm truyện kí, ta cần nhận biết, phân tích, đánh giá được giá trị nội dung, cũng như các yếu tố thuộc hình thức nghệ thuật trong tính chỉnh thể của tác phẩm.

- Nhưng với thể loại này, một điều rất quan trọng là cần xác định được các yếu tố phi hư cấu (thành phần xác định, có thể kiểm chứng), yếu tố hư cấu (thành phần không xác định, không thể/ không cần kiểm chứng) và đánh giá được tác dụng của sự kết hợp giữa hai loại yếu tố này.

Câu hỏi:

1. Người kể chuyện ở đây là ai? Phần văn bản này là tự sự, trữ tình hay kết hợp cả hai?

2. Những quan niệm của anh Hai và “tôi” trong đoạn này có phải là của chính tác giả Hồ Dzếnh không? Vì sao?

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản

Lời giải chi tiết :

1. Người kể chuyện ở đây là nhân vật “tôi”.

Phần văn bản này là kết hợp tự sự với trữ tình.

2. Quan niệm của anh Hai và “tôi” trong đoạn này đem lại cho người đọc cảm giác như đây chính là quan niệm của Hồ Dzếnh về tình yêu. Bởi: Đoạn văn bản tràn đầy cảm xúc, Hồ Dzếnh như hóa thân vào chính nhân vật để cảm nhận. Cũng không hẳn như vậy, bởi vì đây chính là câu chuyện ngoài đời thật của chính Hồ Dzếnh.

Câu hỏi:

Tóm tắt nội dung văn bản.

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ văn bản

Tóm tắt những ý chính

Lời giải chi tiết :

Sau một thời gian tò mò theo dõi cậu bé “tôi” phát hiện em Dìu - người em gái cùng cha khác mẹ của cậu, ở tuổi mười lăm – nhiều lần nhân dịp đi đòi nợ cho mẹ đã hẹn hò, gặp gỡ một người bạn trai. Thương Dìn, cậu bé không nỡ nói với mẹ Dìn. Nhưng rồi sự việc cũng bị phát hiện. Dìn bị mẹ đánh đòn tàn nhẫn và nhốt không cho ra khỏi nhà. Nhớ lại những kỉ niệm tuổi thơ êm đềm, thân thiết giữa hai anh em, “tôi” rất thương xót, ái ngại cho tình cảnh của em.

Vào một buổi sáng “tôi” cùng người nhà hốt hoảng, nháo nhác tìm kiếm em Dìn không thấy. Thì ra, em Dìn đã liều lĩnh bỏ trốn theo người yêu. Chẳng bao lâu sau, người mẹ của Dìn cũng ra đi, mang theo bao tài sản đáng giá của gia đình, phó thác trách nhiệm thờ chồng, nuôi con cho người mẹ cả.

Một năm sau, vào dịp Tết, Dìn đột ngột trở về với nỗi buồn tủi bị cậu bạn bỏ rơi. Nhớ mẹ, nhớ người thân, nhưng Dìn không dám vào nhà thăm ai, chỉ kín đáo nhắn “tôi” ra ngoài. Hai anh em gặp nhau lần cuối, trước khi Dìn bước vào kiếp sống lưu lạc.

Câu hỏi:

Kẻ bảng dưới đây vào vở, thống kê số lượt lời nhân vật và điền số liệu phù hợp vào bảng (trong văn bản truyện, mỗi lượt lời của nhân vật đánh dấu bằng một gạch đầu dòng):

Từ số liệu trong bảng thống kê trên, cho biết vì sao có sự khác biệt về tỉ trọng giữa lời của người kể chuyện và lời của nhân vật trong văn bản trên và điều đó có tác dụng gì.

Hướng dẫn giải :

Đọc kĩ từng đoạn và chú ý số lượt lời của các nhân vật

Lời giải chi tiết :

Nhận xét:

Số liệu từ bảng trên cho thấy, tuy Phần I và Phần II có độ dài tương đương, nhưng có sự khác biệt rất đáng lưu ý:- Ở Phần I, tổng số lượt lời của các nhân vật là 4 lượt (còn lại là lời của người kể chuyện).

- Ở Phần II, số lượt lời của nhân vật tăng lên rất cao (nhiều gấp 3,5 lần so với Phần I), còn lời của người kể chuyện giảm xuống đáng kể.

Tác dụng:

- Văn bản chủ yếu sử dụng lời của người kể chuyện, kết hợp sử dụng lười của nhân vật một thưa thớt, chọn lọc có tác dụng : Giúp cho văn bản tập trung vào việc khắc họa bối cảnh, các mối quan hệ, nhân vật, thuật lại hàng loạt sự việc buồn, vui nối tiếp; đồng thời, bộc lộ những tâm tình, suy tư, hồn nhiên của người kể chuyện là cậu bé xưng “tôi”,...

- Việc tăng cường và sử dụng khá dày đặc lời thoại của nhân vật là làm nổi bật cuộc gặp gỡ, trò chuyện của “tôi” và em Dìn (đoạn từ “Một năm trôi qua… Không biết con Dìn năm nay bao nhiêu tuổi nhỉ?”

Câu hỏi:

Phân tích tình cảm mà nhân vật “tôi” dành cho em Dìn và tình cảm mà em Dìn dành cho nhân vật “tôi”.

Hướng dẫn giải :

Chú ý những chi tiết thể hiện tình cảm nhân vật “tôi” dành cho em Dìn và tình cảm mà em Dìn dành cho nhân vật “tôi”

Lời giải chi tiết :

Tình cảm của “tôi” dành cho Dìn: Nhân vật “tôi” luôn xưng gọi và nói về em Dìn với tất cả sự trìu mến “em tôi....” Ví dụ: "Người con gái ngây thơ, vô tội là em tôi ngày xưa, bây giờ đang yêu thắm thiết, yêu mê say....” Đó là tình của nửa anh em ruột thịt, nửa bạn bè, hồn nhiên, trong sáng của một cậu bé ngây thơ nhưng chân thành, nhạy cảm và giáo tình yêu thương

Tình cảm của em Dìn dành cho "tôi”: Cũng là một tình cảm tin cậy, nửa anh em, nửa bạn bè. Trong ngày trở về tủi nhục, trước khi dấn bước vào kiếp sống lưu lạc, Dìn vẫn tin yêu ở người anh tuổi nhỏ và dành tất cả niềm thương nhớ cho anh: "Em lại đây cốt được trông thấy anh, và xin anh... mấy xu mừng tuổi gọi là nhớ lại ngày nào anh mừng tuổi em!”

“Tôi không quên được ngày đó. Nó là cái kỉ niệm đẹp đẽ của đời tôi mà em tôi vừa nhắc lại. Một cánh đồng cỏ xanh mượt nằm ngủ dưới chân đồi, mới ba giờ chiều đã mờ vì bóng núi che khuất mặt trời đổ lên đó. Chúng tôi thả trâu cho tự do ăn cỏ, lòng thanh thản dưới một bầu trời sáng đẹp. Đôi lúc tiếng sáo của dân Mường từ xa vẳng lại, là những thanh âm độc nhất hiu hắt trong cái rộng rãi, cô quạnh của linh hồn. Chúng tôi đánh trâu bò lên đối vào lúc mờ sáng, và trở về nhà khi nắng vàng chỉ còn nửa đốt ngón tay trên đầu bụi trúc.

Đàn vật nối nhau theo hàng một, từ trên đồi uể oải xuống, làm thành một cái dòng máu xám chảy chầm chậm trong ánh mờ nhạt của hoàng hôn.

Ngoài mấy người con gái mà tôi mến rất nhẹ nhàng và rất kì dị, em tôi là người bạn nhỏ hiền hậu của tôi ngày ấy. Chúng tôi cũng để lòng ước mong những chuyện không thể có, em tôi mơ được một căn nhà ngói dựng trên đồi, và tôi khờ khạo hơn, giản dị hơn, được bình yên chăn trâu trọn kiếp. Hai tôi lấy hoa sim cài lên đầu, lên áo, và cùng cho rằng hương hoa sim thơm, tuy thực ra nó vô cùng nhạt nhẽo. Chính ở cái chốn mà mây gió còn giữ nguyên màu dĩ vãng đó, chúng tôi lớn lên hồn nhiên giữa bài thơ tưng bừng của sự sống, hồn nhiên nhận biết cái tang máu mủ lần thứ nhất xảy ra trong cuộc đời chúng tôi: ba tôi mất. Cái chết lặng lẽ của người trái hẳn với tháng ngày sôi nổi người sống, làm nhiều khi tôi sinh lòng ngơ ngẩn trước thiền luật không thể cưỡng lại gieo xuống muôn loài. Đời sống lôi cuốn chúng tôi về những hoàn cảnh khác. Chúng tôi đau đớn thấy mây gió ngày xưa dẫn dân xa vắng bên những giấc mộng chỉ còn là nỗi thương tiếc nức nở giữa cuộc đời.

Câu hỏi:

Tìm hiểu tiểu sử của nhà văn Hồ Dzếnh và một số thông tin liên quan đến việc viết tập truyện Chân trời cũ của ông. Từ đó, chỉ ra sự kết hợp giữa kí và truyện, phi hư cấu và hư cấu; nêu tác dụng của việc kết hợp các loại yếu tố ấy trong Em Dìn.

Hướng dẫn giải :

Tìm kiếm thông tin trên sách, báo, internet,...

Lời giải chi tiết :

1. Một số thông tin về tiểu sử, tuổi thơ của Hồ Dzếnh liên quan ở tác phẩm: Cha ông là một khách thương người Hoa đến lập nghiệp ở một vùng quê trung du Thanh Hoá, có hai người vợ Việt Nam. Người vợ cả sinh được ba anh em trai, Hồ Dzếnh là con út, người mẹ kế là mẹ đẻ em Dìn. Họ chung sống trong một nhà. Cha Hồ Dzếnh mất sớm. Hai người mẹ và các con riêng của họ vẫn phải sống chung và có không ít những hiềm khích giữa hai bên. Trong ba anh em trai, Hồ Dzếnh thân với Dìn hơn cả vì trạc tuổi nhau và giữa hai anh em có chung nhiều kỉ niệm tuổi thơ.

2. Yếu tố kí - phi hư cấu (thành phần xác định, có thể kiểm chứng):Nhân vật chính là em Dìn, tên và số lượng những người trong nhà; mối quan hệ phức tạp, khác thường giữa các nhân vật (bố, hai người mẹ, các anh em cùng cha khác mẹ....) trong gia đình Hồ Dzếnh; tình cảm nửa anh em, nửa bạn bè giữa Hồ Dzếnh và em Dìn...

Yếu tố truyện - hư cấu (thành phần không xác định, không thể/ không cần kiểm chứng): Những suy nghĩ, lời nói, hành vi cụ thể của các nhân vật; các trữ tình ngoại đề của người kể chuyện xưng “tôi”;...

Câu hỏi:

Xác định chủ đề và thông điệp mà tác giả muốn gửi đến người đọc.

Hướng dẫn giải :

Dựa vào phần phân tích, từ đó suy ra chủ đề và thông điệp của văn bản

Lời giải chi tiết :

Chủ đề: Tình anh em và những kỉ niệm buồn thương thời niên thiếu giữa hai anh em cùng cha khác mẹ - người kể chuyện xưng “tôi” và em Dìn.

Thông điệp: Khi trẻ em phạm sai lầm thì sai lầm ấy suy cho cùng là lỗi của người lớn; hãy độ lượng, yêu thương và tạo môi trường giáo dục gia đình tốt nhất cho các em.

Câu hỏi:

Trong tự sự của tác giả, Hồ Dzếnh bộc bạch: Mỗi khi viết về một mảnh đời nhọc nhằn, khổ ải trong Chân trời cũ, “hơi thở” của “những linh hồn bạn” “đã hòa vào hơi thở của tôi”. Theo bạn, điều này có đúng với trường hợp viết Em Dìn không? Vì sao?

Hướng dẫn giải :

Đưa ra quan điểm của bản thân

Lời giải chi tiết :

Hồ Dzếnh viết Em Dìn trong một trạng thái hóa thân cao độ và thở chung hơi thở của các nhân vật, nhất là em Dìn. Ông đã viết về sai lầm của em Dìn như sai lầm của chính ông, nỗi buồn đau, bất hạnh của em Dìn như nỗi buồn đau, bất hạnh của chính ông. Từng nhịp kể, lời thoại, từng câu chữ trong truyện như đều thấm đẫm nước mắt của tình yêu thương tha thiết, nồng nàn.Ví dụ:

- Ngoài mấy người con gái mà tôi mến rất nhẹ nhàng và rất kì dị, em tôi là người bạn nhỏ hiền hậu của tôi ngày ấy. Chúng tôi cũng để lòng ước mong những chuyện không thể có, em tôi mơ được một căn nhà ngói dựng trên đồi, và tôi khờ khạo hơn, giản dị hơn, được bình yên chăn trâu trọn kiếp.

- Em đi đâu?

- Em… em vào Sài Gòn với ai?

…