Nguyên nhân dẫn đến sự xuất hiện chủ nghĩa tư bản độc quyền ?

Chủ nghĩa tư bản độc quyền xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX có nguồn gốc từ nhiều nguyên nhân chủ yếu sau đây:

Đầu tiên, sự phát triển của lực lượng sản xuất được thúc đẩy bởi tiến bộ khoa học kỹ thuật đã tạo ra những ngành sản xuất mới với quy mô lớn. Điều này đã đòi hỏi những hình thức kinh tế tổ chức mới như các xí nghiệp lớn và sản xuất lớn có ưu thế rõ rệt so với sản xuất nhỏ. Mặt khác, sự phát triển này cũng dẫn đến tăng năng suất lao động và sản xuất giá trị thặng dư tương đối, mở rộng khả năng tích lũy tư bản, thúc đẩy sự phát triển sản xuất lớn và tăng tích tụ tư bản.

Thành tựu khoa học kỹ thuật mới trong 30 năm cuối của thế kỷ XIX, bao gồm sản lượng lớn gang thép với chất lượng cao từ lò luyện kim mới Betsơme, Máctanh, Tômát, v.v.; phát hiện ra hoá chất mới như axít sunphuaric (H2S04), thuốc nhuộm, v.v.; cùng với đó là sự ra đời của các máy móc mới như động cơ điêzen, máy phát điện, máy tiện, máy phay, v.v. và phát triển những phương tiện vận tải mới như xe hơi, tàu thuỷ, xe điện, máy bay, v.v. và đặc biệt là đường sắt. Thành tựu khoa học kỹ thuật này cũng đã tạo ra những ngành sản xuất mới đòi hỏi quy mô lớn và dẫn đến tăng năng suất lao động, khả năng tích lũy tư bản, thúc đẩy phát triển sản xuất lớn.

Trong bối cảnh khoa học kỹ thuật phát triển, quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản, như quy luật giá trị thặng dư và quy luật tích luỹ, đang ngày càng ảnh hưởng mạnh mẽ đến cơ cấu kinh tế xã hội tư bản, dẫn đến sự tập trung sản xuất quy mô lớn. Sự cạnh tranh khốc liệt buộc các nhà tư bản phải cải tiến kỹ thuật và tăng quy mô tích luỹ để cạnh tranh thành công. Tuy nhiên, đây cũng là nguyên nhân khiến các doanh nghiệp nhỏ và vừa phá sản, trong khi các doanh nghiệp lớn tăng trưởng nhanh chóng với số tư bản tập trung và quy mô sản xuất ngày càng to lớn. Cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 1873 đã khiến hàng loạt doanh nghiệp nhỏ và vừa phá sản, thúc đẩy nhanh chóng quá trình tích tụ và tập trung tư bản. Hệ thống tín dụng tư bản chủ nghĩa đã trở thành đòn bẩy mạnh mẽ thúc đẩy sự tập trung sản xuất, đặc biệt là sự hình thành của các công ty cổ phần, tạo tiền để cho sự ra đời của các tổ chức độc quyền.